کهکشان ها
کهکشان ها سامانه‌هایی بزرگ و با اندازه و مرزی مشخص هستند که از ستاره‌ها، بقایای ستاره نماها (شبه ستاره‌ها)، ماده تاریک، گازها و گرد و غبارهای میان ستاره‌ای تشکیل یافته‌اند و با نیروهای گرانشی به گرد هم آمده‌اند.
در گذشته، هر جرمی که با تلسکوپ یا چشم غیر مسلح، مه آلود مشاهده می شد، سحابی نامیده میشد و کسی تصور نمیکرد که ممکن است برخی از این ابرهای مه آلود، خود مجموعه ای از ستارگان باشد. این تفکر غلط تا سال ۱۹۱۷ ادامه داشت ولی در همین سال، به وسیله ی تلسکوپ ۲/۵ متری مونت ویلسون اجرامی حاوی ستاره و سحابی که خارج از کهکشان راه شیری قرار داشتند، مشاهده شدند. این اجرام «کهکشان» نام گرفتند. کهکشانها را می توان زیربنا و شالوده جهان نامید. بعضی از آنها ساختار فوق العاده سادهای دارند و فقط از ستارگان معمولی تشکیل شده اند و هیچ ویژگی خاص و متفاوتی را نشان نمی دهند. همچنین کهکشانهایی وجود دارد که بخش عمدهای آنها از گازهای خنثی تشکلی شده است. از سوی دیگر بعضی از آنها، سیستم هایی بسیار پیچیده ای هستند که از ستارگان و گازهای خنثی و یونیزه، ذرات غبار، ابرهای مولکولی و... تشکیل شده اند.
کهکشانها می توانند در گروههای کهکشانی کوچک یا خوشه های بزرگ عضو باشند. درخشند گی یک کهکشان نسبتاً درخشنده (و نه خیلی خاص) در حدود ۱۰۱۲ برابر درخشندگی خورشید است. اما بیشتر آنها از این مقدار کم نورتر اند. به طوری که کم نورترین آنها در حدود ۱۰۵ برابر درخشندگی خورشید روشنایی دارند. از آن جایی که کهکشان ها مرزی مشخص ندارند، جرم و شعاع آنها به تعریف ما از محدوده ی کهکشان ها بستگی دارد. اگر فقط روشنایی مرکز به حساب بیابد، یک کهکشان غول پیکر در حدود ۱۰۱۳ برابر جرم خورشید جرم دارد. چگالی مواد در کهکشان های مختلف بسیار متفاوت است و حتی در یک کهکشان نیز چگالی در قسمت های مختلف متفاوت است. بنابراین سیر تولد تکامل کهکشان ها متفاوت است.
کهکشان ها به چهار دسته تقسیم می شوند:
۱) کهکشان نامنظم
کهکشانهای ناهمگون یا بی قائده هیچ شکل یا ساختار سامان‌مندی ندارند، آنها دارای جرم بیشتری از کهکشانهای دیگر هستند و بیشتر ستاره های موجود در آنها دارای طول عمر کم و درخشان می‌باشند. با وجود اینکه بسیاری از کهکشانهای ناهمگون در بر گیرنده نواحی تابان گازی هستند که ستاره ها در آنها ساخته می‌شوند، بیشتر گاز میان ستاره ای کهکشانها بایستی فشرده شوند تا ستاره های تازه‌ای بسازند. نزدیک به پنج درصد از هزار کهکشان درخشان را کهکشانهای نهمگون تشکیل می‌دهند. این در حالی است که یک چهارم کهکشانهای شناخته شده نیز کهکشانهای ناهمگون هستند.
۲) کهکشان مارپیچی
کهکشانهای مارپیچی دارای بازوهایی هستند که شکلی مارپیچی در پیرامون بر آمدگی میانه‌ای یا هسته، قرصی ایجاد می‌کنند که چرخش هسته با چرخش بازوهای آن همراه می‌شود. جوان‌ترین ستاره های کهکشانهای مارپیچی در بازوهای کم توده یافت می‌شوند و ستاره‌های کهن بیش تر در هسته فشرده جای دارند. کهن‌ترین ستاره‌ها در هاله‌های کروی پراکنده جای دارند و پیرامون قرص کهکشانی را فرا گرفته‌اند. این بازوها همچنین دارای غبار و گاز فراوانی هستند که منجر به ساخته شدن ستاره های تازه می‌شود.
۳) کهکشان مارپیچی میله‌ای
یک کهکشان مارپیچی میله‌ای دارای یک هسته برآمدگی میانه‌ای کشیده شده و میله‌ای شکل است. همزمان با چرخش هسته این طور به نظر می‌رسد که در هر سوی هسته یک بازو نیز می‌چرخد. برخی ستاره‌شناسان بر این باورند که کهکشان راه شیری نیز یک کهکشان مارپیچی میله‌ای است. شکل کهکشانهای مارپیچی و کهکشانهای مارپیچی میله‌ای از کهکشانهای با برآمدگیهای میانه‌ای بزرگ با بازوهای نه چندان به هم پیوسته تا کهکشانهای با برآمدگیهای مرکزی کوچک و بازوهای آزاد متغیر است. اگر چه کهکشانهای مارپیچی و مارپیچی میله‌ای پیش از این به عنوان دو گونه کهکشان جدا دسته بندی می‌شدند، ولی امروزه ستاره‌شناسان آنها را همانند می‌دانند.
۴) کهکشان بیضوی
کهکشانهای بیضوی از دید شکل، از شکل بیضی‌گون (شبیه توپ راگبی) تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی میان این دو نیز یافت می‌شوند. برعکس کهکشانهای دیگر که نوری آبی از ستاره های فروزان و کم عمر منعکس می‌کنند، کهکشانهای بیضوی زرد رنگ دیده می‌شوند. علت این امر ساخته شدن ستاره‌ها در این کهکشانها می‌باشد که در نتیجه کمابیش همه نور آنها از ستاره‌های غول سرخ که دارای طول عمر زیادی هستند به دست می آید.
منابع : المپیاد نجوم و اختر فیزیک، Galaxy